سادات ولایت بدخشان

سادات ولایت بدخشان

ولایت بدخشان، به مرکز فیض‌آباد، جمعیت 819,396، مساحت کیلومتر 47,403 ، زبان فارسی دری٬ زبان‌های پامیری، ۲۸ ولسوالی: اَرغَنج‌خواه٬ اَرگو٬ اِشکاشِم٬ بهارک٬ تَگاب (کِشِمِ بالا)٬ تیشکان٬ جُرم٬ خاش٬ خواهان٬ دَرایِم٬ دروازهٔ بالا (نِسَی)٬ دروازهٔ پایین (مایمَی)، راغستان٬ زیباک٬ شِغنان٬ شِکی٬ شهدا٬ شهر بزرگ٬ فیض‌آباد، کُران و مُنجان، کِشِم، کوف‌آب، کوهستان، واخان، وَردوج، یاوان، یفتلِ پایین، یَمَگان (گیروان).

بدخشان در شعرهای شاعران به کیفیت لعل خویش معروف بوده‌است. بدخشان در شمال شرقی افغانستان واقع است. اکثریت باشندگان این ولایت را تاجیک ها تشکیل داده و به زبان فارسی حرف می‌زنند.در بدخشان زبانهای دیگری به نام زبانهای پامیری (از خانواده زبانهای ایرانی شرقی) هنوز زنده هستند، و مردم به آنها تکلم می‌نمایند.مردم بدخشان دارای اصلیت آریائی بوده و از اصیلترین قبایل ساکن در افغانستان میباشند. اکثر مردم این ولایت باسواد بوده و به ارزشهای دینی خود سختگیر اند.

بلند ترین قلهِ کوه‌های هندوکش در خاک افغانستان بنام «نوشاخ» در این ولایت قرار دارد.پامیر که به نام بام دنیا معروف است، در این ولایت موقیعیت دارد.

بدخشان؛ در همهٔ متون ادبی جهان و بویژه فارسی کهن، نسبت شهرت لعلش جایگاه ویژه داشته‌است و ادیبان و شعرا آن را در پهلوی عقیق یمن مثال زده‌اند.

از اماکن تاریخی آن می‌توان از ویرانه‌های بهارک (که در حاشیه شهر تاریخی بهارستان و لان شی آباد شده‌است)، اشکاشم و توپخانه زیباک و مقبره ناصر خسرو نام برد.

سادات بدخشان

ولايت بدخشان، نوار مرزى چين، پاكستان و تاجكستان در شمال شرق افغانستان تا دامنه كوههاى سربه فلك كشيده پامير و دره‏هاى عميق آن ولايت، ذريه پيامبر اسلام(ص) امتداد يافته و چون چراغ پُرفروغ، فراروى مسلمانان در بدخشان بوده و هستند.

در این ولایت که پیروان سه مذاهب حنفی، اسماعلیه و جعفری زندگی دارند، سادات در میان پیروان این مذاهب در بدخشان مورد احترام عام و خاص و با الفاظ و القاب: آقاصاحب، پير صاحب و ايشان صاحب مورد خطاب ب می باشند.

سادات بدخشان بیشتر شان موسوى نسب و از اعقاب حضرت امام موسى كاظم(ع) هستند.

بعضى از شخصيت‏هاى شاخص سادات بدخشان عبارتند از:

سيّد مير محمد شاه، از جمله شعراى كشور ما به حساب مى‏آمد. مردى صاحب فضيلت بود. در زمان عبدالرحمن خان به قندهار تبعيد گرديد، از ديوان اشعارش چيزى در دست رس نيست. خواهرش مخفى بدخشى مرثيه‏ى در رثاى او سروده است .

سيّد يملكى بدخشانى، ازجرم بدخشان متولد 1291 (ه ش) شاعر و نويسنده‏ى به نام كشور است تاريخ يفتلى ها، قاموس زبان‏هاى آريايى افغانستان و شرح واژه گان شغنى از تأليفات اوست.

سيدالمدينه فرزند سيد ابراهيم (مشهور به شاه مجنون) از سادات موسوى كه همانند پدران خويش پيشوائى مردم بدخشان را عهده دار بود، او چنان شخصيت متنفذ و با عظمت بود كه در تمام قرات بدخشان تا مرز تاجكستان و چين مردم را رهبرى نموده و جامعه خويش را امر به معروف و نهى از منكر مى‏نمود مخصوصا مفاسد اخلاقى مانند: استعمال موادمخدر و مشروبات الكلى و… قدغن نمود، سيد المدينه هفت مرتبه پاى پياده به بيت الله شريف مشرف گرديد، وى با سياست نرمش و انعطاف و حوصله‏مندى در بدخشان به فعاليت‏هاى مذهبى آغاز كرد و به تدريج نتايج مثمر و مفيدى از فعاليت هايش گرفت. مراسم دينى و مذهبى مخصوصا عزادارى سالار شهداء اباعبدالله الحسين(ع) در منازل برگزار كرده و ارتباط مستمر با حضرت آیت الله العظمی حجت کابلی(ره) داشت و بدون شك او مورد احترام آحاد مردم اعم از شيعه و سنى بوده و حفظ اعتقادات دينى در بدخشان مرهون خدمات اين سيد بزرگوار است. در حال حاضر فرزندان سيدالمدينه همانند: سيد كربلايى، سيدعليشاه، سيد على سلطان، سيد شاه شمس الدين (پسران مرحوم سيدشمس الدين)، سيد مرتضى، سيد رضا، سيد سلطان، سيد على اكبر و سيد دولت سلطان بر عهده دارند.

همچنین یکی از مشاهیر سادات ولسوالی شِغنان بدخشان شهید سيّد اسماعيل پاسخ كه از پيش كسوتان جنبش اخوان المسلمين و فارغ التحصيل فاكتوله‏ى ساينس بوده می باشد، سید اسماعیل پاسخ از شخصیت های برجسته ای بود که در دوران مبارزات خویش با اکثر علمای تراز اول کشور ارتباط داشت، او از موسسین نهضت جوانان مسلمان افغانستان و از تئوری پردازان نهضت بوده، پروفیسور شهید غلام محمد نیازی استاد فاکولته شرعیات که در الازهر مصر تحصیل نموده بود نهضت را رهبری می کرد.

در سال 1347 خورشیدی جمعی از اساتید و دانشجویان نهضت جوانان مسلمان را ایجاد و سال 1348 رسما این نهاد اعلام موجودیت نمود که سید اسماعیل پاسخ یکی از موسسین آن بود؛ اما در سال 1354 پس از بقدرت رسیدن سردار محمد داودخان، میان اعضای نهضت اختلافات بوجود آمد، حزب اسلامی به رهبری حکمتیار، جمعیت اسلامی به رهبری ربانی، پاسخ با جمعی از محصلین دانشگاه تحت عنوان نهضت فعالیت های شان را ادامه ادامه دادند، پاسخ همراه با جنرال میر احمدشاه گردیزی جلساتی را برپا می داشتند و در سال 1355 پاسخ و همفکرانش بعنوان کودتاچیان دستگیر می شوند، او در مبارزه علیه کمونیست ها و احیای ارزشهای دینی تلاش زیادی نمود و بالاخره توسط حکومت دست نشانده شوروی سابق در این کشور دستگیر و به دست امين جلاد در زندان پلچرخى به شهادت رسيد، از خانواده شهید سید اسماعیل پاسخ فعلا هم شخصیت های اهل قلم و پرتلاش و تأثیر گذار در جامعه می باشند.

سيد شاه زاده موسوى يكى ديگرى از سادات برجسته و بانفوذ بدخشان است، او مقام اجتماعى بزرگى داشته كه سرسلسله شاخه شاه زاده را در بدخشان از اين قوم تشكيل ميد هند.

از جمله مشاهير شاخه سادات شاه زاده عبارتند از: حجت الاسلام سيد جمالدين موسوى اهل منبر و تبليغ، مدير و مدرس مدرسه دينى بدخشان (در سالهاى 1382-1373) سيد جان فرمانده دوران جهاد اسلامى، سيد زبيدالله، سيد شاه فتح، سيد رحمن شاه، سيد رحيم موسوى و…

دانشمند فرهيخته سيد مسلك كه اهل ادب و داراى مشرب عرفانى و صاحب كرامات عديده بوده است. نامبرده در قريه وجم ولسوالى درواز(نسى) متولد گرديده و برخى از اشعار اجتماعى و عرفانى وى در كتاب «سخنوران درواز» چاپ شده است، در اين بخش به دو نمونه‏اى اشعار سيد مسلك اشاره مى‏شود:

صاحب نظران آئينه حسن و جمالند مرآة تجلى تبارك و تعالند

در وحدت ايزد همه دم غرق وصالند حقا كه همين طايفه از اهل كمالند

يا:

پيش نااهل مگو قصه نا اهل طبعان با خرد اين همه احوال پسنديده بگو

در جهان هر گل بشگفته عيان مى‏باشد خبر از واقعه غنچه پوشيده بگو

قابل ذكر اينكه: جناب سيد مهدى موسوى و سيد فاضل موسوى از فرزندان ايشان و هركدام داراى قريحه و ذوق شعر و ادب هستند.

مرحوم سيد قادر عظيم جان و مرحوم سيد شاه عبدالكريم متولد قريه اوبغن درواز هستند، اين دو برادر نيز از سادات بزرگوار كه خدمات شايانى در راستاى هدايت و رهبرى مردم آن مرزو بوم داشته و اما هم اكنون يكى از فرزندان مرحوم سيد شاه عبدالكريم در حوزه علميه قم به دروس حوزوى اشتغال دارد و متصدى رهبرى مريدان پدر و عموى خويش مى‏باشد.

دانشمند وشخصيت برجسته ديگرى سادات بدخشان سيد محبت كاشانى هست، او شاعر، اهل ادب و از اصحاب قلم بدخشان مى‏باشد. سيد محبت كاشانى در قريه جامرچ بالادر واز بدخشان متولد گرديده و پير و رهبر مذهب اسماعليه در ولايت بدخشان مى‏باشد، وى از موقعيت اجتماعى و يژه و با استفاده از همين جايگاه مدت هشت سال مقام ولسوالى درواز را احراز كرده و در اولين انتخابات ولسى جرگه بعنوان نماينده منتخب مردم بدخشان به پارلمان راه يافت.

يكى از اقوام عمده و بزرگ سادات بدخشان كه به بيش از شصت خانوار مى‏رسند، قوم شاه مزارى هست، آنها در قريه ماه نو، نرغو، نسى، پارخيخ و جم سكونت داشته و رهبر وبزرگ اين قوم در گذشته سيد سرور شاه (از ماه نو) سيد قندشاه (ازوجم) و در حال حاضر بزرگان اين قوم عبارتند از: سيد قلندرشاه و سيد محررم شاه (از ماه نو)، سيد محمود(از وجم) و…

از جمله سادات بزرگ بدخشان سيد خيرالله هست كه در قريه آرورد بدخشان تولد يافته و در طول عمرشريفش مصدر خدمات دينى و اجتماعى قرار گرفته و در حال حاضر رهبرى پيشوائى و رهبرى مردم آن منطقه را فرزندش سيد جعفر موسوى عهده دار مى‏باشد.

يكتن ديگر از سادات برجسته بدخشان جناب آقاى حسينى شخصيت علمى و اديب كشور مى‏باشد، او اشعار زيادى مذهبى، حماسى و اجتماعى سروده كه در اين قمست به يكى از مناظره‏هاى او كه در قالب شعر سروده اشاره مى‏شود:

اى خر لنگ چرا بر سرما هنگ زدى مرا ناديده و برشيشه ما سنگ زدى

تو غريبى و حسينى هردومان بر در دوست بزمت را تو چرا برمن دل تنگ زدى

سيّد اسماعيل بدخشى، از پيش كيسوتان جنبش اخوان المسلمين بود؛ سيّد مسعود بدخشى، محقق و استاد دانشگاه كابل .

همچنين حجت الاسلام سيد اسدالله موسوى از بنى اعمام سيدالمدينه و يكى ديگرى از سادات بدخشان، او روحانى پرتلاش و درد آشنا كه ساليان متمادى انجام مراسم و مناسك مذهبى و امامت شيعيان بدخشان را در منطقه «ماه نو» و «كشم» بدخشان برعهده داشت. وى در دوران جهاد اسلامى، به عنوان رهبر معنوى در بدخشان فعاليت می‌کرد