نقش سادات و دری زبانان قندهار در استقلال افغانستان

امان‌الله خان از جرأت و صراحت کلام سید نورمحمدشاه برافروخته شده و اهل دربار متعجب شده و به جان سید بیمناک شدند. اما پادشاه با همه برافروختگی که عایدش شده بود، در قلب خود جرأت و دلیری سید را ستوده و خشم و غضب را در وجودش فرونشاند. سپس با ملایمت گفت: آقا حیف است که افغانستان همکاری شما را از دست بدهد، کشور به شما نیازمند است.

اما قضیه طومار طرز فکر سید را به کلی تغییر داده بود. وی خطاب به امان‌الله خان گفت: از لطف و شفقت شاهانه ممنون و سپاسگزارم، ولی دیگر نمی‌خواهم به قندهار برگردم تا باردیگر برخی از مردمان بی‌وفا را ببینم، خواهشمندم به من اجازه دهید برای چندی با اهل و عیالم به خراسان رفته و به زیارت امام رضا (ع) مشرف شوم. شاه امان‌الله خان گفت: مجازید.

آقا از دربار خارج شد و یک هفته بعد، از طریق جلال‌آباد به پیشاور و از آنجا به سوی کویته رهسپار شد. همه اعضای خانواده به جز فرزند ارشدش سید علی اکبر، از راه اسپین بولدک و چمن عازم کویته گردیدند و از آنجا به ایران رفتند. رضا شاه در ایران مقدم او را گرامی داشت و از سید پذیرایی شایانی به عمل آورد و تمامی امکانات زندگی را برایش فراهم نمود.

سید نور محمد شاه تا پایان عمر در جوار امام هشتم(ع) زندگی کرد تا این که داعی حق را لبیک گفت و در جوار مولایش به خاک سپرده شد. سلام بر او روزی که به دنیا آمد و روزی که درگذشت و روزی که دوباره برانگیخته خواهد شد.

آه که نور محمدشاه با چه دل پُردردی، این دنیا را وداع نمود. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. لازم به ذکر است که در حال حاضر نوه‌های سید نور محمد شاه در تهران ساکن هستند و حدس زده می‌شود که دیگر سرزمین آبایی شان (قندهار) را فراموش کرده باشند. چند سالی است که در جستجوی آنان هستم، جوینده یابنده بود.

به هر حال بعد از آن که حادثه سال 1298ش در قندهار فروکش کرد، چندی بعد صدراعظم عبدالقدوس خان اعتماد الدوله در مورد آن واقعه از علما قندهار استفتاء نمود و در 24 حمل/ فروردین 1299شمسی علمای قندهار نیز جواب او را چنین دادند:

«مردم قزلباش(شیعه) رو به قبله نماز می‌خوانند تلاوت قرآن می‌نمایند و کلمه شهادت بر زبان جاری می‌دارند. لهذا احکام ملت بیضا این است که این‌ها همه مسلمان و اهل ایمان و جایز الشهادات و النکاح می‌باشند و در حقن دماء و حفظ ناموس و اموال فرقی بین ما و ایشان نیست. آنچه در شعبان سنه گذشته حین جنگ استقلال بین شیعه و سنی به اثر تحریک دشمن اتفاق افتاده تهب، قتل و غارت همه خلاف شرع و ناجایز است. مرتکب، لایق زجر و سیاست سلطانی است. آنچه از روی کتب حنفی ملاحظه شد به معرض رسانیده شد.» حقیقت‌التواریخ ص 298

گفتنی است که این فتوا را 24 مدرس، 7 قاضی و 3 نفر از سادات امضاء کردند.

تکمله نقش سادات و دری زبانان قندهار در استقلال افغانستان

قصد داشتم مبحث مربوط به نقش سادات و دری زبانان قندهار در استقلال افغانستان را در هشت قسمت تمام کنم اما دیشب یادم آمد که مرحوم میرزا عبدالغفار بیدار شاعر برجسته و باجناق علامه سید اسماعیل بلخی موضوع استقلال افغانستان و حادثه غائله قندهار را به نظم درآورده است. زمستان سال 1377 شمسی و برف باریده بود. مرحوم میرزا عبدالغفار بیدار به خاطر خویشاوندی نزدیکی که با ما دارد، در آن روز برفی میهمان ما بود. تعدادی از بچه‌های خانواده آدم برفی درست کرده بودند. من و مرحوم میرزا لحظه‌ای در کنار آدم برفی ایستادیم و یکی از اعضای خانواده فیلمی از این صحنه تهیه کرد که هنوزهم موجود است. سپس میرزا گفت که بیا بریم بیرون قدم بزنیم. من در آن موقع 20 سال داشتم و میرزا بیش از 80 سال داشت اما به جز این که دید چشمانش ضعیف شده بود، بسیار سرحال بود. حتماً شنیده‌اید که اختلاف سنی در رفاقت‌ها نقشی ندارد بلکه باید تفکرت با طرف مقابل بخواند تا با هم رفیق شوید. جدای از مسئله خویشاوندی، شاید طرز تفکر مان باعث شده بود که در اون روز سرد برفی در خیابان‌های مشهد قدم بزنیم. از هر «دری» سخن می‌گفتیم که ناگهان میرزا گفت که بچیم(پسرم) تاریخ استقلال و غائله قندهار را به نظم درآوردم که می‌تواند در آینده به تحقیقاتت در باره تاریخ معاصر افغانستان کمک کند. گفتم حاج میرزا دیگر مکث جایز نیست و بخوانید. لبخندی زد و شروع به خواندن کرد. ساعتی بعد که به خانه بازگشتیم، کاغذ و قلمی برداشتیم و سروده میرزا را به شرح ذیل یادداشت کردم:

به بیسـت و هفـتِ شعبان المعظـم * ز هجرت سال خون همچون محرم

بـه عصـر شـاه امـان الله غــازی * امیــر مســلمین ملــت نــوازی

نمــود آن قهـرمان شـرق اعــلان * به جنــگ انگلیســان داد فرمـان

که استقـلال باید کــرد حـاصـل * به امیـد خــدا با عــزم کامــل

ز عــزم شـاه و شمشـیر جـوانان * سعـادتمند شــد هر فــرد افغان

عــروس حریت انـدر بغــل شد * گریز از جنگ، انگلیس دغـل شد

وطن از شوق در آن لحظه خندید * که استعمار از وطـن جامه برچید

ولی از آن زمان دلهاست پر زخون * ز جور حادثات چـرخ گــردون

دل افغـانسـتان لــرزید از غــم * به شهر قندهــار گــردید ماتـم

در آن شهری که باشد خرقه پاک * ز افســون عـدو، انگلیس ناپاک

بناگـه فتنـه و آشوب و غــوغا * به هر بازار و معبر، کوچه و جـا

صـدای انقــلاب و ماجـرا شد * دسـایس بود و کـار ناروا شـد

چنان تأثیر کرد افسـون انگلیس * که شاد از نقشه او گشت ابلیس

خطا و بغض از والی در آن کار * فسون از انگلیس، کفــر غـدّار

ز دست ظلم خوشدل خان والی * شد آن آشوب و آن بی اعتدالی

همه یک دست و هم رأی وعقیده * به علم و معـرفت بـس نارسیده

به صـدها طالب چـرکینه جامه * چو غربال بر سـر هر یک عمامه

بناگه حمله ور با تیـغ و تلـوار * شدند آماده هـر جـور و کشـتار

چنان ظلم و ستم جوروجفا شد * به عصر حرّیت کـار خطـا شد

بسی خونها در آن از هرمسلمان * روان گـردید از هر فـرد افغـان

چو دشت کربلا گردید آن شهر * ز غیظ و جهل و نادانی و قهــر

به فکر دین و هم ایمـان نبودند * حقیقت بیـن و با ایمـان نبـودند

تعصب آنچنان آتش برافروخت * که جان و مال و حتی خانمان سوخت

مسلمانان مسلمان کشت از کین * خلاف امـر هـر مذهـب و آییـن

به فیر مـرمی و دسـت چپـاول * نمــودند سـینه مــردم قـراول

بهر سو کشته ها افتاده بی جان * ز ضرب تیغ و مـرمی هر مسلمان

خطا کاری چنان بنمود آن خلق * که خون بیگناهان ریخت از خلق

بهر دروازه تخت و تـاز کردند * درِ ظلـم و ستـم را بـاز کـردند

مطاع مسلـم بیچـاره شد چور * به فتوای همـان مــلای مـزدور

به شهر خـویش بلـوا نمـودند * ز قند چـور خـود حلـوا نمودند

ندانسـتند کیـن زهـراست یا قند * ولی از کرده خــود شـاد و خرسند

همی گفتنـد ما غـازی شهـریم * دلیــران و شجــاعتمنـد دهــریـم

غزا کردیم و قتل عام کــردیم * جنــایاتی به ایــن اســلام کـردیم

هر آنچه خواستیم کردیم ما قوم * که پس فرداســت روز اول صــوم

نبود آن ظلـم کــار عاقــلانـه * به جز وحشــت و فعــل جاهـلانه

همه بی معـرفت و نااهل بـودند * ز بغـض و کینـه چون بوجهل بودند

نباید میشد آن آشــوب و فتنـه * نباید کشتن مسلمان از خنجر و دشنه

چنان یک حمله، کی کار ثواب است * خطاکاری کجـا ، درج کتـاب است

خلاف چهار مذهب بود آن کـار * چپــاول کــردن و کشـتار بســیار

بدین احمدی هرگـز روا نیست * که دین شیعــه و سنــی جدا نیست

غزا بر شیعیان واجـب شمـردن * گلــوی بی گنـاهــان را فشــردن

خدا راضی نبود و شاه افغــان * با آن تـرتیب قتــل بــی گناهــان

فــدای راه آزادی میهــن * به این نحـوی که شد آزار و کشتن

نباید آن تعصب را فـزون کرد * برادر را برادر غــرق خــون کـرد

نباشد امتیازی بیــن خلقــان * همه هستند عضــو پــاک افغــان

وطن تنها نباشــد از درانــی * ز غلــزائـی و از آن فــلانــی

مغول ها نیز از سابق به خـاور * همـه بـودنــد و می باشنـد دلاور

همه تاجیک و ازبک تا بسادات * اگـر ترک است و تیمن تا بغورات

همه سلجوقیان و تیمــوری ها * بلــوچ و زینــل و طاهــری هـا

همه اقوام چون هستنددر خاک * نباشــد فــرق ای خلـق بی باک

همه افغان، وطن هم مادرشان * تمام خــاک افغــان کشورشـان

تماماً خلق افغانست مـی دان * تعصب تا به کی ای اهـل ایمــان

همه هستند اســلام و بـرادر * همــه در راه دیــن با هـم برابر

چه فرقی آنکه از مذهب جداییم * همـه یک دین و مخلوق خداییم

بهر حال شیعــه عضو سنّـیانسـت * و سنــی نیز عضــو شیعیــانست

مسلمانند هر دو، دین ز هر دوست * مسلمان بودنشـان عین آبروســت

نباید دشمــنان را شــاد کــردن * نبایـد این و آن را بـاد کــردن

تو ای افغان بفکـر خویشـتن بـاش * بهر جمعیت و هــر انجمــن باش

لگد بر وحدت ملی مــزن هیــچ * مرو زین بیش در راه کـج و پیــچ

ز مسلم لعنت و نفرین به انگلیـس* که انگلیس است خود بر وزن ابلیس

دل بیدار از آن روز خون است* نفاق و آن تعصب تاکنون است