دانشمندی که از شهرت بیزار بود
چندی پیش از دکتر سید موسی صمیمی خواستم تا در حد توان و سهم خودم، او و آثارش را به دوستانم در فضای مجازی معرفی کنم.
پاسخ دکتر صمیمی منفی بود.
گفتم که شما در جامعه اروپا، چهره شناخته شده‌ای هستید و اندیشکده‌های غربی از دیدگاه‌های تان بهره می‌برند، حداقل بگذارید چند نفر از جامعه ما هم شما را بشناسند.
بازهم پاسخ دکتر صمیمی منفی بود و این دقیقاً از فروتنی و روحیه متواضع او حکایت داشت.
هدف من این بود که دکتر صمیمی را تا در قید حیات است، برای دوستانم معرفی کنم زیرا ما افغانستانی‌ها و شاید بسیاری دیگر از ملت‌ها، مادامی که عالمان و دانشمندان جامعه زنده هستند، قدر آنان را کمتر می‌دانیم اما پس از درگذشت نخبگان و شخصیت‌ها، ناگهان به خود می‌آییم.
دیگر این که با معرفی دکتر صمیمی، می‌خواستم اندکی از بار مسئولیتم در قبال این دانشمند، کاسته شود اما گویا قسمت چنین بود که با آسمانی شدن این اقتصاددان معاصر افغانستان، سنگینی این وظیفه بر دوشم باقی بماند. دکتر صمیمی دیروز جهان را در آلمان بدرود گفت و جای او در بین دانشمندان علوم اقتصادی برای همیشه خالی ماند.
این اندیشمند معاصر ما به معنای واقعی کلمه یک دانشمند بود و نشانه این مقام را می‌توان در دیدگاه‌ها و نظرات او در آثارش مشاهده کرد. دکتر صمیمی، جدا از تحریر صدها مقاله کارشناسی و ارائه ده‌ها کنفرانس علمی به دو زبان آلمانی و فارسی، نویسنده آثار و کتاب‌های ماندگاری نیز به این دو زبان است.
آثار دکتر سید موسی صمیمی که تاکنون به زبان آلمانی چاپ شده‌اند، به شرح زیر است:
۱- پس منظر تجاوز اتحاد جماهیر شوروی
۲- افغانستان و برگشت‌پذیری
۳- افغانستان در بند تضادهای خودی
۴- افغانستان تراژدی پایان ناپذیر
۵- افغانستان پس‌منظر یک دولت ناکام
۶- افغانستان کشور حایل
کتاب‌های دکتر صمیمی که به زبان فارسی به زیور طبع آراسته شده‌اند از قرار زیر است:
۱- گفتمان بحران افغانستان
۲- کالبد شکافی بحران افغانستان
۳- پرخاشگری دینی
۴- افغانستان سرزمین آسیب‌های بی‌روزنه/صمیمی،صدر
۵- فرگشت جهانی شدن
لابد با مطالعه مطالب بالا این سوال در ذهن شما به وجود آمده است که دکتر سید موسی صمیمی از کدام ولایت و کدام خانواده بوده است؟
برای پاسخ به این سوال، کمی به عقب برمی‌گردیم. وقتی شما منطقه «کابلی‌شاه» شهر قندهار را به آخر می‌رسانید، به زیارتی برمی‌خورید که به «بابو سیدحسین» مشهور است. تصویر این زیارتگاه در بین تصاویر زیر قرار دارد. بابو سیدحسین از اجداد دکتر سید موسی صمیمی است.
دکتر سید موسی در سال ۱۳۲۴خورشیدی در یک خانواده فارسی‌زبان و شیعی از سادات موسوی در شهر قندهار دیده به جهان گشود. پدر سید موسی سید منورشاه نام داشت که دارای ارادتمندان زیادی در قندهار بود. سید سکندر پدربزرگ دکتر موسی هم شخصیت معنوی در بین فارسی‌زبانان قندهار به شمار می‌رفت. دکتر سید موسی در چنین خانواده‌ای رشد کرد و بزرگ شد.
او تحصیلات ابتدایی را در زادگاه‌اش به پایان رساند و در سال ۱۳۴۲خورشیدی از لیسه/دبیرستان احمدشاه شهر قندهار فارغ‌التحصیل شد. اندکی بعد، سرزمین آبایی خود را به قصد تحصیلات عالی ترک کرد و به کابل رفت و در دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه کابل، مشغول به تحصیل شد.
دکتر صمیمی در سال ۱۳۴۶خورشیدی لیسانس خود را از دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه کابل دریافت کرد و سپس برای تحصیلات بیشتر، عازم کشور آلمان شد. او در سال ۱۳۵۶خورشیدی، دکترای علوم اقتصادی خود را از دانشکده علوم اقتصادی «بن» گرفت. دکتر صمیمی در این مقطع از تحصیل، تیزس دکترای خود را کتاب «جایگاه کشورهای پیرامونی در نظام جهانی پول»، قرار داد که مورد پذیرش دانشمندان علوم اقتصادی آلمان قرار گرفت.
دکتر صمیمی افزون بر استعداد فوق العاده‌ای که داشت، فردی کوشا و پر تلاش بود و درعین حال، کشورش را هم دوست می‌داشت. به همین دلیل وقتی مدرک دکترای خود را از دانشکده علوم اقتصادی آلمان گرفت، بلافاصله به افغانستان آمد و در دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه کابل مشغول تدریس شد. او از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸خورشیدی به عنوان استاد دانشگاه کابل به وظیفه ملی‌اش عمل کرد اما از آنجا که اندیشه‌های او با نظام کمونیستی حاکم در افغانستان در تقابل قرار داشت، افغانستان را دوباره به مقصد آلمان ترک کرد.
دکتر صمیمی در بدو ورود به آلمان مورد توجه دانشمندان علوم اقتصادی این کشور قرار گرفت و از او خواستند تا با انستیتوت «تئوری‌های توسعه سیاست و توسعه اقتصادی» در دانشگاه «بوخوم» آلمان همکاری کند. این‌گونه بود که دکتر صمیمی از ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰خورشیدی به همکاری با دانشمندان علوم اقتصادی آلمان، پرداخت. وقتی مسئولان مراکز علمی آلمان، متوجه دیدگاه‌ها و نظرات دکتر صمیمی شدند، درجه‌اش را ارتقا دادند و او را به عنوان رئیس «بنیاد پژوهشی افغانستان» منصوب کردند. این اقتصاددان معاصر افغانستان از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵خورشیدی به عنوان مسئول این نهاد علمی آلمان ایفای نقش کرد. با تلاش و پشت‌کاری که دکتر صمیمی طی این مدت از خود نشان داد، دولت آلمان تصمیم گرفت که او را به عنوان مسئول بخش فارسی و پشتوی رادیو «دویچه وله» مقرر کند. دکتر صمیمی از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰خورشیدی در این سمت باقی ماند و پس از آن فرصت کافی یافت تا باقی‌مانده یادداشت‌ها و نوشته‌های خود را تنظیم و آماده چاپ کند. دکتر صمیمی جدا از وظایف آکادمی، از بنیان‌گذاران نهاد گفتمان دموکراسی برای افغانستان هم بود.
فرگشت جهانی شدن از مشهورترین تألیفات دکتر صمیمی است که پس از چاپ، مورد توجه دانشمندان علوم سیاسی و اقتصادی مراکز علمی کشورهای اروپایی قرار گرفت. این کتاب بیش از ۵۰۰ صفحه دارد و به هفت بخش تقسیم شده است. دکتر صمیمی در این کتاب که در سال ۱۴۰۰خورشیدی به زبان فارسی در هلند به چاپ رسیده است، دیدگاه و نظریه خود را درباره آینده جهان هم ارائه کرده است. او در بخش هفتم کتاب تحت عنوان «تبانی و تباین غول پیکرهای اقتصادی» به افول نسبی آمریکا و فراز نسبی چین پرداخته و درباره خطر ممکن تصادم آمریکا و چین در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ هشدار داده است.
چکیده سخن این که دکتر صمیمی در حینی که مخالف نظریه‌های کمونیستی بود، با پرخاشگری اسلامی هم میانه خوبی نداشت و امپریالیسم و آمریکا را هم عامل مشکلات جهانی می‌دانست. به هر حال، دکتر صمیمی برای اهل افغانستان کمتر شناخته شده بود و این در حالی بود که اندیشمندان غربی، او را به عنوان یک شخصیت و دانشمند آکادمی می‌شناختند.
یادآوری:
در این یادداشت قصد داشتم سه نامه دکتر صمیمی را که به مناسبت‌های مختلف برای نگارنده نوشته و فرستاده است، هم منتشر کنم ولی منصرف شدم زیرا در این نامه‌ها برای این حقیر از عناوین و القاب علمی‌ای استفاده شده است که لایق آن نیستم و اگر آن‌ها را منتشر می‌کردم، بویی از خودستایی به مشام می‌رسید و در عین حال، ارزش این یادداشت هم زیر سوال می‌رفت.
روح این دانشمند اهل افغانستان شاد و یادش گرامی باد
مرادی
